بلای فراگیر

معضل اعتیاد به مواد مخدر، بلای خانمان سوزی است که جوامع بشری را در چنگال مرگ آور خویش گرفتار ساخته است. این اختاپوس هراس آور، قدرت اندیشه، نوآوری، پشتکار، کوشش و سازندگی را در انسان ها به ویژه نسل جوان جامعه از بین می برد و بنیان خانوادگی و اعتقاد دینی آنان را به نابودی می کشاند. امروزه کم تر کشوری را در جهان می توان یافت که پدیده مواد مخدر و اعتیاد، مهم ترین دغدغه یا یکی از مهم ترین مشکلات اجتماعی اش نباشد. هر ساله، مبالغ هنگفتی برای مبارزه با این معضل هزینه می شود، ولی هم چنان رقم باندهای قاچاق مواد مخدر و شمار معتادان رو به افزایش است. در ایران نیز معضل مواد مخدر سال هاست که حل ناشدنی باقی مانده و با وجود مبارزه پی گیر جمهوری اسلامی با این پدیده مهلک، هنوز نتوانسته ایم بر این معضل اجتماعی غلبه کنیم.

عزم فرهنگی

صاحب نظران و اندیشمندان متعهد، حل شدن معضل اعتیاد و پدیده مواد مخدر را به مبارزه ای فراگیر و پیوسته در ابعاد نظامی، انتظامی، سیاسی، اقتصادی و فرهنگی نیازمند می دانند. در این میان، مبارزه ریشه دار فرهنگی، می تواند تضمین کننده بهره دهی فعالیت دیگر بخش ها باشد. با تلاش فرهنگی می توان از گسترش روز افزون اعتیاد و قاچاق مواد مخدر در کشور جلوگیری کرده، از این رهگذر، سلامت فردی و اجتماعی را به کشور بازگرداند.

استعمار و مواد مخدر   

برای نخستین بار، استعمارگران انگلیسی تریاک را به ایران وارد کردند. البته پیش از آن نیز این ماده مخدر در ایران شناخته شده بود، ولی تنها برای مداوای بعضی از دردها به کار می رفت؛ چنان که بوعلی سینا و محمد زکریای رازی از آن در مسائل پزشکی به خوبی بهره می گرفتند. تاریخ سیاسی مواد مخدر در ایران، از زمان قاجاریه آغاز می شود. در این عصر، فعالیت پزشکان و مستشاران خارجی و رواج شایعه های مربوط به خواص بی شمار تریاک سبب آغاز کشت وسیع خشخاش در نواحی گوناگون ایران و رواج مصرف آن شد. در بیمارستان کرمان که با نظارت دو پزشک انگلیسی اداره می شد، تریاک رایج ترین داروی تجویزی بود که بعدها به داروی عمومی و خانگی تبدیل شد و استعمار، از این راه جامعه ایران را آلوده ساخت.

بریتانیا و گسترش تریاک

غرب و تمدن استعماری آن می کوشید از هر راه ممکن، به جهان سوم راه یابد و مردم را به پیروی از خود ناگزیر کند. برای نیل به این مقصود، نقشه های زیادی را طرح کرد و به اجرا درآورد. از جمله آن ها کشت گسترده خشخاش و تشویق مردم فقیر و بی سواد به کشیدن تریاک و استفاده از مواد مخدر به عنوان مسکن درد و درمان بیماری بود که میان مردم ساده که به بهداشت و دارو دسترسی نداشتند، رواج یافت. استعمار بریتانیای کبیر، تریاک را برای مردم گرسنه و فقیر هند مفید می دانست و به هندیان تلقین می کرد که با مصرف اندکی تریاک، می توان گرسنگی را بر طرف کرد. شرکت انگلیسی هند شرقی برای تأمین منافع تجاری و مقاصد سیاست جویانه و استعماری خود، توانست کشت تریاک هند و تجارت و قاچاق آن را به کشور چین در انحصار خود درآورد. همچنین برای کشیدن خط تلگرافی بین لندن و دهلی نو، سیم بانان و مأموران هندی معتاد را به ایران فرستاد تا هرچه بیش تر مواد مخدر را رواج دهند. در سال 1851 نیز، قاچاقچیان در لباس دراویش هندی، وارد خراسان و کرمان شدند و به ترویج تریاک کشی پرداختند.

آمریکا و ترویج مواد مخدر

در زمان سلطه طالبان بر افغانستان که آمریکا نیز از این گروه حمایت می کرد، کشت خشخاش و تولید انواع مواد مخدر به بالاترین حد خود رسید. طالبان با حمایت آمریکا و با پشتیبانی تسلیحاتی از باندهای قاچاق مواد مخدر، به طور رسمی از قاچاقچیان، مالیات دریافت می کردند و مرزهای جمهوری اسلامی را به شدت ناامن ساخته بودند. رهبران طالبان که دست پروردگان آمریکا بودند، با صدور تروریسم و تریاک، حیات افغانستان و سلامت کشورهای همسایه آن، از جمله جمهوری اسلامی ایران را تهدید می کردند. با این وجود، آمریکا از این رژیم حمایت می کرد و هیچ گونه اقدام قاطعی در برابر صدور تریاک از افغانستان به ایران و دیگر کشورها انجام نمی داد. این در حالی است که در آن زمان نیز نابود ساختن لابراتوارهای تولید انواع مواد مخدر در افغانستان و پاکستان، برای آمریکا امری ممکن و بسیار آسان به شمار می رفت.

گسترش مواد مخدر و منافع ملی آمریکا

امروزه مواد مخدر به یک تجارت جهانی و مسئله سیاسی تبدیل شده است. ایالات متحده امریکا هر ساله بودجه ای را برای براندازی نظام اسلامی در سیاست خارجی خود قرار می دهد و یکی از راه های شکست نظام جمهوری اسلامی، از منظر خام آمریکایی ها و سران این کشور، صدور تریاک به ایران و ترویج مصرف این بلای هستی سوز است. با این تحلیل، در می یابیم که وضعیت کنونی تولید و توزیع مواد مخدر در مرزهای شرقی ایران، با منافع ملی دولت مردان آمریکا و سازمان سیا برای اجرای سناریوی استحاله جامعه ایران به وسیله شیوع اعتیاد هماهنگی دارد. بر این اساس است که پس از طالبان نیز معضل مواد مخدر در افغانستان نه تنها تقلیل نیافته، بلکه هر ساله رو به افزایش است.

گسترش ایمان در قلوب جوانان

یکی از راه های پیش گیری از اعتیاد، ایجاد محیط سالم روانی است. این مهم نیز تنها در پرتو گسترش آموزه های اخلاقی، عقیدتی و بهداشتی اسلام ـ که تکیه گاه بزرگ معنوی است ـ انجام پذیر است. شایسته است، افراد در زندگی خود پایگاه مقدس معنوی را بشناسند و با لبریز ساختن قلوب از ایمان و اعتقاد به فضیلت، در برابر انحراف ها مصونیت پیدا کنند. فردی که اعتقاد داشته باشد همه کردارهای او کنترل و بازخواست می شود، و نیز بداند که آیین الهی هر آن چه را که به سلامت تن و روان او صدمه می زند، تحریم کرده و ضرر رساندن به بدن و وجود دیگران را گناه بزرگ و نابخشودنی می داند، به پدیده اعتیاد و قاچاق مواد مخدر روی نخواهد آورد.

تبلیغ همگانی درباره ضد ارزشی بودن مواد مخدر 

بی شک، امروزه وظیفه تبلیغ درباره ضدارزشی بودن اعتیاد و مواد مخدر، به رسانه ها محدود نمی شود، بلکه این امر باید در همه سطوح اجتماعی اجرا شود. امکانات جمهوری اسلامی بی تردید، محدود نیست، ولی بهره برداری صحیح از آن ها به تخصص و آموزش نیاز دارد. این تبلیغات باید از مدرسه و خانواده آغاز شود تا با معتاد و قاچاقچیان مواد مخدر و تبلیغاتی که انجام می دهند، مبارزه شود. نکته مهم در تبلیغ برضد پدیده اعتیاد و مبارزه با مواد مخدر این است که تبلیغات و مبارزه با آن به صورت کارشناسانه صورت پذیرد، یعنی هر کس، به صرف این که با مواد مخدر یا اعتیاد مخالفتی دارد، نباید عهده دار تبلیغات شود. اگر تبلیغات و مبارزه اندکی بدون ضوابط اجرا شود، نتیجه عکس به بار خواهد آورد.

مبارزه اساسی با پدیده مواد مخدر

امروزه پژوهش گران دریافته اند که آن چه سبب تخفیف و تقلیل جرایم می شود، تنها شدت مجازات نیست، بلکه پذیرش نادرستی کار نیز تأثیر زیادی در افراد بهنجار دارد. به این ترتیب، باید گفت ناپسند دانستن مواد مخدر در ذهن آحاد جامعه، تنها با آموزش شکل خواهد گرفت و تأثیر آن، به گفته پژوهش گران علوم اجتماعی به مراتب از عامل تهدید و قانون بیش تر است. از این رو، به نظر می رسد که این مسئله باید به صورت یک واحد درسی در دبستان ها، دبیرستان ها و دانشگاه ها آموزش داده شود. تبلیغات درست و آموزش کارآ در این ارتباط نیز به مرکزی نیاز دارد که بتواند تبلیغات را متناسب با شرایط هر منطقه جغرافیایی پیش ببرد. همچنین نیروهایی را پرورش دهد که بتوانند در مراحل گوناگون با اعتیاد مبارزه کنند.

مواد مخدر و رسالت خانواده ها

یکی از راهکارهای مؤثر در پیش گیری از اعتیاد، افزایش آگاهی خانواده ها است؛ زیرا یکی از علل اصلی اعتیاد و روی آوری به مواد مخدر، گسستگی خانواده و نظارت نداشتن این نهاد بر افراد است. والدین باید بدانند که فرزندشان هر اندازه مطمئن و صالح باشد، باز به اقتضای سن خویش و کنجکاوی، ناشی از بی تجربه بودن، ممکن است به انحراف کشیده شود. این امر در پسران بیش تر صادق است؛ زیرا از آزادی اجتماعی و خانوادگی بیش تری برخوردارند. والدین باید بکوشند به طور منطقی، فرزندان خود را با آموزه های اصیل و راه گشای آیین اسلام آشنا سازند. وظیفه دیگر خانواده، فراهم آوردن وسایل و زمینه های سرگرمی و فعالیت های سالم برای فرزندان است. سرگرمی های مبتذل مانند ویدیو و ماهواره، فساد اخلاقی را افزایش داده، زمینه اعتیاد و گرایش به مواد مخدر را مهیا می کنند.

قوانین و ایجاد هراس در خلاف کاران

یکی از راهکارهای پیشنهادی برای کاهش اعتیاد و گرایش به مواد مخدر، تدوین قوانین مناسب از سوی دولت جمهوری اسلامی است. قوانین و مجازات ها با اهداف ویژه ای تصویب می شوند و قوانین مناسب از ویژگی هایی چون بازدارندگی، ایجاد هراس و آموزش برخوردارند. اقدام های مسئولان درباره مواد مخدر در مواردی که با ترس و اجبار همراه بوده، نتیجه بهتری داشته است. مجرمان و خلاف کاران به اموری مانند: ترس از جان، ترس از آبرو، ترس از بیکاری، تحمل رنج و سختی حساسیت دارند. بنابراین، یک قانون مناسب که این مسائل را در نظر بگیرد، می تواند در مبارزه با مواد مخدر و پدیده رو به گسترش اعتیاد در کشور بیش تر مؤثر باشد.

مواد مخدر و راهکارها

امروزه، کنترل عرضه و فروش داروهای آرام بخش و خواب آور می تواند در کاهش اعتیاد به مواد مخدر مؤثر باشد. این وظیفه بر عهده وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی است. راهکارهای دیگری که می توانند در کاهش خطر اعتیاد به مواد مخدر مؤثر واقع شوند، عبارت اند از:

1. اجرای دقیق آزمایش مواد مخدر در هنگام استخدام، به ویژه در مشاغل حساس، ازدواج، ورود به دانشگاه، صدور گواهینامه های معتبر و...

2. پیش گیری از اعتیاد در سازمان ها و کارخانه ها به ویژه در مناطق آلوده یا در معرض آلودگی.

3. توجه عمیق و ماهیتی به عوامل مؤثر در اعتیاد.

جمع آوری معتادان از معابر عمومی

یکی از راهکارهای مبارزه با مواد مخدر، توجه به مسئله توزیع داخلی این مواد درسطح شهرها است. باندهای مواد مخدر با بهره گرفتن از نیاز معتادان، از وجود آنان برای توزیع مواد استفاده می کنند و اگرمعتادی به همراه مواد مخدر دستگیر شود، کمتر اتفاق می افتد که بتواند قاچاقچیان را شناسایی کند. بنابراین، کنترل پنهانی معتادان می تواند پناهگاه و گذرگاه های قاچاقچیان را آشکار سازد. پیشگیری از رها شدن معتادان ولگرد در سطح خیابان ها و معابر عمومی، یکی از گام های اساسی برای جلوگیری از گسترش اعتیاد و دیگر مفاسد اجتماعی است. معتادان مهره های اصلی توزیع مواد هستند و هنگامی که خود را از مراقبت نیروی انتظامی در امان می بینند، به آسانی و در سطح شهرها، به توزیع مواد می پردازند.

ستاد مبارزه با مواد مخدر و بهره گیری از تجربه ها

برخی کشورها در امر مبارزه با مواد مخدر، موفقیت های چشمگیری داشته اند. این کشورها می توانند به عنوان الگویی برای مبارزه در نظر گرفته شوند. تشکیل کمیته ویژه و کارآمد برای بررسی و بهره برداری از این تجربه ها، می تواند بسیار مفید باشد. کشورهایی مانند ژاپن، هنگ کنگ، تایلند و چین در این زمینه بسیار فعال هستند. برای مثال، تلاش های زیربنایی چین برای بازگویی زیان های اعتیاد، بهبود شرایط اقتصادی و فرهنگی و افزایش سطح آموزش همگانی، این کشور را به یکی از نمونه های موفق در جهان تبدیل کرده است. دولت جمهوری اسلامی، به ویژه ستاد مبارزه با مواد مخدر، می تواند با بهره گیری از تجارب این کشورها افق های جدیدی را در مبارزه با این پدیده شوم و ویرانگر بگشاید و از این رهگذر آسیب های اجتماعی را کاهش دهد.

اعتیاد، پایان کار نیست

اعتیاد، پایان کار یک انسان نیست؛ زیرا ترک آن امری امکان پذیر است و با کمی همت از چنگال آن می توان رها شد. هر چند همت فرد، شرط لازم برای این کار است، ولی نباید فراموش کرد که اطرافیان نیز در این زمینه، وظیفه بسیار مهمی دارند. هنگامی که اطرافیان به کمک معتاد می آیند، انگیزه و توانایی وی برای ترک چند برابر خواهد شد. برخورد خانواده، جامعه و مراکز بازپروری با معتاد در هنگام ترک، به عوامل ویژه ای بستگی دارد. توجه به ویژگی های جسمی و روانی معتاد و حفظ اصول کلی معالجه و ترک اعتیاد، اهمیت بسیاری دارد. بر این اساس، نباید معتاد را تحقیر و توهین کرد، بلکه باید دست وی را گرفت و با راهنمایی های فردی و جمعی، وی را از غرقاب هلاکت نجات بخشید.

انقلاب اسلامی و مبارزه با مواد مخدر

پس از پیروزی انقلاب اسلامی، اولیای امور با وجود همه گرفتاری های داخلی و خارجی، مبارزه همه جانبه ای را با خطر بزرگ مواد مخدر آغاز کردند. بدین ترتیب که «کمیته ریشه کنی اعتیاد» تشکیل شد و صدها کیلو مواد مخدر به آتش کشیده شد تا مبارزه جدی با اعتیاد پی ریزی شود. رهنمودهای امام راحل رحمه الله نیز پشتوانه قدرتمندی برای این بسیج عمومی بود. گروه ضربت در مبارزه ای بی امان با مواد مخدر، تعداد بی شماری از قاچاقچیان حرفه ای را به دام انداخت و مجازات کرد. با کشف صدها کیلو هرویین و تریاک، در تیرماه 1359، کوپن تریاک قطع شد و مرزها تحت کنترل قرار گرفت و سرانجام با منع کشت خشخاش، شورای انقلاب قانون جدیدی را تصویب کرد که در آن، خط مشی اساسی و همه جانبه ای برای مبارزه با قاچاقچیان، استعمال کنندگان و طرق درمان اعتیاد مشخص شده بود.